Bizə hansı lazımdır: sektant təfəkkür, yoxsa ümmət şüuru?

Sual verilsə ki

bu gün Müsəlman ümmətinin daha çox nəyə ehtiyacı var?

Cavabımız birmənalı şəkildə belə olar: BİRLİYƏ!

Məhz birlik müvəffəqiyyəti təmin edib inkişaf gətirə bilər. Vətən müharibəsi günlərində biz bu birliyin ölkə miqyasında əməli təzahürünü gördük: həm ön, həm də arxa cəbhədə özünü göstərən birlik sayəsində Qarabağı qaytara bildik – Qələbə qazandıq!

Həmin günlərdə insanımız əvvəlki insan deyildi: hər kəs köməkləşmə şüuru ilə hərəkət edir, xırda və iri problemlər zamanı bir-birinə güzəştə gedirdi. Sevinirdik, çünki birlik insan oğlunu güclü etməklə yanaşı, həm də ona həyat eşqi, mənəvi səbat bəxş edir.

Bəs birliyə ən böyük zərbəni nə vurur? Sektant təfəkkür, separatçılıq meyilləri! Fərqi yoxdur bu sektantlıq və separatçılıq hansı məzmunda özünü büruzə verir, nəticə dəyişməz qalır – parçalanma, konflikt, dağınıqlıq, tənəzzül, ətalət, gözdən düşmə və s…

Bu ölkənin gələcəyi, inkişafı və gücü Azərbaycan adlanan coğrafiyada yaşayan bütün milli-dini subyekt və qrupların birlikdə, dinc yaşaya bilməyindən asılıdır. Qafqazda güclü Azərbaycanı o halda qurmaq mümkündür ki, milli və dini, o cümlədən məzhəb müstəvisində separatçılıq və sektant təfəkkürdən imtina edilsin, multikultural, ümmətçi yanaşma əsas götürülsün. Milli və dini birliyi parçalayıcı ideyalardan çıxış edən sektant təfəkkürlə yaratmaq mümkün deyil…

Sözümün canı vardır: çoxmillətli Azərbaycanımızda milli müstəvidə türk etnosunu mərkəzə yerləşdirərək digər etnosları sərf-nəzər etmək nə qədər təhlükəlidirsə, çoxkonfessiyalı respublikada bu və ya digər məzhəbi qabarıq fonda təqdim etmək, başqa məzhəbləri ixtisara salmaq, islam qardaşlığı, yaxud ümmətçi nöqteyi-nəzərdən çıxış etməmək bir o qədər təhlükəlidir…

Bəli, Azərbaycan reallığına münasibətdə məzhəbçi, sektant, ümməti hansısa konfessiyada ixtisar edən zehniyyətdən deyil, bütöv ümmət prizmasından çıxış etməliyik.

Polad Həşimov kimi ümummilli və ümumdini qəhrəmanı parçalayıcı, məzhəbçi şüarlara alət etmək sektant eqoizmin təzahürüdür, təfəkkür dayazlığı, ümmətcəsinə düşünə bilməməyin nəticəsidir. Sadəcə, ayıb olsun!

Azərbaycan mühitində din adından danışan subyektlərin donuq ənənəçi baxışlardan xilas olması lazımdır. Onlar sektant ritorikadan birdəfəlik imtina etməli, ümmətçilik və islam qardaşlığı dəyərlərini ritorikalarının meyarı halına gətirməlidirlər.

Təəssüf ki, bizdə sektant (məzhəbçi) paradiqmaların təsirində qalan, qapalı dini dünyagörüşünün təsirindən xilas ola bilməyən subyektlər az deyil. Bu subyektlər başa düşə bilmirlər ki, Quranın ümmətçi və islam qardaşlığı prinsiplərinə söykənməyən natamam münasibət formaları səmərəli ola bilməz. Reallığa hökm etmək, nümunəyə çevrilmək istəyiriksə, Quran mərkəzli islam qardaşlığı ritorikasından çıxış etməliyik.

Ümmətçilik, yaxud İslam qardaşlığı prinsipindən çıxış etmək məzhəblərin ləğvi kimi başa düşülməməlidir. Burada əsas məqsəd fərqliliklərə münasibətdə Quranı mərkəzə yerləşdirmək, islam qardaşlığı və ümmətçilik şüurundan çıxış etmək, qapalı sektant sistemlərin mərkəzçiliyindən xilas olmaqdır. Ölkəmizdə dini sahədə fəaliyyət göstərən subyekt və qurumlar sektant nöqteyi-nəzərlərlə mübarizə aparmalı, məzhəbçi ənənəyə çevrilmiş vərdişlərimizi Quran dəyərləri, ümmət şüuru və İslam qardaşlığı əsasında nəzərdən keçirməlidirlər. Quran, ümmət şüuru və İslam qardaşlığı məzhəbçi, sektant ənənənin qiymətləndirilməsində əsas meyar rolunu oynamalıdır. Ölkəmizdə birliyin, tolerantlığın formalaşmasına mane olan məzhəbçi ənənə istinad – mənbə ola bilməz! Olsa-olsa, ayrı-ayrı qrupları, sektaları formalaşdıra bilər, fərdlərinin bir-birinə hörmət etdiyi ümmət yarada bilməz!

Biz birlikdən danışarkən Azərbaycan daxilində ayrı-ayrı xüsusiyyətləri sərf-nəzər edən kombinativ birliyi nəzərdə tutmuruq. Nəzərdə tutduğumuz fəzilət ölkədə dinc-birgə yaşamaq, bir-birinin dəyərlərinə hörmət etmək şüurunu inkişaf etdirən konfederativ, koalision birlikdir. Maraqlıdır ki, Allah Quranda möminlərin qəlblərini həmrəy etməsindən danışır, birləşdirməsindən deyil.

Məsələn, möminlərin birliyindən bəhs edən ayənin ərəbcə mətnində “birləşdirmək” mənasına gələn “vəhhədə” deyil, “əlləfə” (həmrəy etmək, dost etmək) feili işlədilmişdir. Çünki birləşdirmə birləşdirilənlər arasında tam kombinasiyanı, inteqrasiyanı ifadə edir. Bu prosesdə birləşdirilən tərəflərin bəzi xüsusiyyətlərinin ləğvi mümkündür. Amma həmrəylik uyğunluğun mümkün həddini təmin edir, din və məzhəb müxtəlifliyini əməkdaşlığa xidmət edən növbənövlüyə çevirir. Məhz bu meyar ölkəmizdə ümumi maraqlara xidmət göstərən bütövləşmə və həmrəyliyi təmin edə bilər.